آیا واکسن کووید-19 واقعا کار میکند؟! عملکرد این واکسن به چه صورتی است؟

برای اینکه عملکرد واکسن کووید-19 را درک کنیم، ابتدا لازم است که درباره عملکرد سیستم ایمنی و نحوه مقابله بدن با بیماریها اطلاعاتی را کسب کنیم.

سیستم ایمنی: خط دفاعی بدن در مقابل بیماری

وقتی میکروبهایی مثل ویروس بیماری کرونا، وارد بدن انسان میشوند، بهسرعت شروع به حمله کردن به اندام موردنظر و تکثیر شدن میکنند و اصطلاحا فرد بیمار میشود. در مقابل این میکروبها، سیستم ایمنی بدن نیز از ابزارهایی که دارد، جهت مقابله با میکروبها و از بین بردن آنها استفاده میکند.

ابزار بدن ما در مقابل عوامل مهاجم، گلبولهای سفید هستند. همانطور که احتمالا میدانید، خون جاری در رگها شامل گلبولهای قرمز و سفید است. گلبولهای قرمز وظیفه رساندن اکسیژن به اندامها را دارند و گلبولهای سفید هم در برابر عوامل مهاجم، از بدن دفاع میکنند.

گلبولهای سفید سه نوع هستند:

1- ماکروفاژها (Macrophages): این گلبولهای سفید وظیفه بلعیدن میکروبها و سلولهای مرده بدن را برعهده دارند. وقتی ماکروفاژها میکروب خاصی را میبلعند، مقداری از آن میکروبها را باقی میگذارند. این کار موجب میشود که بدن آن عامل مهاجم را شناسایی کند و آنتیبادی (پروتئینهای چسبنده به میکروبها) اختصاصی آن را تولید و به آن حمله کند.

2- لمفوسیتهای نوع B (B-Lymphocytes): این نوع گلبولهای سفید وظیفه تولید آنتیبادی و حمله به میکروبهای مهاجم باقیمانده از عملیات ماکروفاژها را برعهده دارند.

3- لمفوسیتهای نوع T (T-Lymphocytes): نوع دیگری از گلبولهای سفید هستند که وظیفه از بین بردن سلولهایی که آلوده شدهاند را برعهده دارند. بدن انسان همواره تعداد کمی از لمفوسیتهای نوع T را نگه میدارد. این تعداد کم که به "سلولهای حافظه" بدن شناخته میشوند.

استفاده بدن از این سه ابزار، برای هر بیماری ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد. بههمیندلیل، این فرآیند برای هر بیماری فقط در اولین بار مواجهه با آن طی میشود. بدن انسان بیماریهایی که قبلا با آنها روبرو شده است را در حافظه خود ثبت میکند و در هنگام مواجهه دوباره با میکروبهای عامل آن بیماری، خیلی سریع با فراخوانی سلولهای حافظه (لمفوسیتهای نوع T)، به تولید آنتیبادی مربوط به آن میکروب میپردازد و ممکن است قبل از اینکه مجددا علامتی از بیماری در بدن فرد ظاهر شود، خطر میکروبهای مهاجم از بین رفته باشد.

حال با این مقدمه میتوانیم نحوه عملکرد واکسن کرونا و سایر واکسنها را بشناسیم.

واکسن کووید-19 چگونه کار میکند؟

بطور ساده میتوان گفت که واکسن کرونا با استفاده از ویروسهای تضعیفشده یا استفاده از خواص ویروس، سیستم ایمنی بدن را با ویروس کرونا و نحوه مقابله با آن آشنا میکند؛ بدون اینکه لازم باشد به بیماری کرونا مبتلا شده باشید و فرآیند طولانی همراه با علائم خطرناک ویروسهای واقعی را بگذرانید. البته انواع مختلف واکسنها همه از یک روش برای این آشنایی و ایمنسازی استفاده نمیکنند.

انواع واکسنها:

1- واکسنهای mRNA: این نوع واکسنها مقداری از مواد تشکیلدهنده ویروس کووید-19 را وارد سلولهای بدن میکنند. پس از اینکه سلولهای درگیر شده با این مواد، پروتئینهای مشابه آن ویروس را تولید کند، ناشناخته بودن این نوع پروتئین تشخیص داده میشود و لمفوسیتهای نوع T و B شروع به فعالیت میکنند. این کار موجب تحریک لمفوسیتها برای تولید آنتیبادی اختصاصی ویروس کووید-19 میشود که به حافظه بدن سپرده و ایمنی بدن در برابر این ویروس را حاصل میشود.

2- واکسنهای پروتئینی (زیرواحدی): این نوع واکسنها، به جای وارد کردن قسمتی از مواد ویروس کووید-19، خود پروتئینی که نشانه ویروس کروناست و در واکسنهای mRNA توسط سلولهای درگیرشده تولید میشد را وارد بدن میکنند و بهخاطرسپاری و ایمنسازی بعد از آن واکسنهای mRNA مشابه است.

3- واکسنهای حامل: این نوع واکسنها شامل نسخه تضعیفشده از ویروس اصلی هستند که خصیصههای شناسایی آن ویروس در بدن را به همراه خود دارند و با استفاده از آن، بدن میتواند ویروس مهاجم را شناسایی و نحوه مقابله با آن را برای آینده به خاطر بسپارد.

میتوان گفت بدن در برابر یک ویروس مهاجم و یک ویروس تضعیفشده، فرآیند دفاعی یکسانی را دنبال میکند. بههمین خاطر، بروز علائم بیماری پس از واکسیناسیون، طبیعی و نشانه واکنش صحیح بدن به واکسن است.

با وجود اینکه اخیرا واکسنهای کرونای ساختهشده توسط برخی شرکتهای بزرگ، توانستهاند موفقیت چشمگیری در آزمایشها نشان دهند، واکسیناسیون فقط یکی از مراحل ایمنی خود و دیگران در برابر بیماری کروناست. همچنان قدمهای اولیه در این راه را حفظ فاصله اجتماعی و رعایت نکات بهداشتی مانند زدن ماسک شکل میدهند.