راهنمای استفاده از گونیامتر

گونیامترها، وسایلی پرکاربرد

مفصل های بدن با توجه به نقشی که در حرکت اندام های مختلف بدن دارند، دارای دامنه حرکتی خاصی هستند. این دامنه حرکتی که به ROM (range of motion) معروف است، در اثر آسیب های وارده به مفاصل و یا اندام های بدن ممکن است دچار تغییراتی شود.

میزان ROM هر مفصل را با میزان درجه بین نقطه ی شروع حرکت و نقطه ی انتهایی آن بررسی میکنند. رایج ترین و راحت ترین روش اندازهگیری دامنه حرکت استفاده از گونیامتر است به طوریکه ابتدا بازوی ثابت گونیامتر و مرکز آنرا روی مفصل قرار داده و بازوی متحرک بر روی اندام مورد نظر قرار میگیرد.

در این مطلب میخواهم مباحثی کوتاه درباره گونیامتر ها ارائه کنم که به شناخت بیشتر ما نسبت به این وسایل و استفاده صحیح از آنها کمک میکند. با من همراه باشید...

گونیامتر چه وسیله ای است؟

به طور کلی یک گونیامتر میتواند کاربردهای فراوانی داشته باشد و در زمینههای مختلفی مورد استفاده قرار بگیرد اما در زمینه پزشکی از گونیامتر برای بررسی میزان دامنه حرکت مفاصل استفاده میشود.

دلیل استفاده از واحد درجه در اندازهگیری دامنه حرکت مفصل، دَوَرانی یا به عبارت دیگر زاویه ای بودن حرکت مفصل است. دامنه حرکت را در دو نوع فعال و غیرفعال دسته بندی میکنند. دامنه حرکت فعال برای زمانی است که فرد با استفاده از نیروی عضلات خود، مفصل را حرکت میدهد. اما زمانی که یک نیروی خارجی علاوه بر نیروی خود فرد مانند کمک پزشک، یک دستگاه ارتوپدی و... به اندام وارد میشود، دامنه حرکتی، غیرفعال نامیده میشود.

این وسیله های پرکاربرد از حدودا 200 سال پیش مورد استفاده قرار گرفته و در مدلهای سادهای ساخته میشوند.

بخش های تشکیل دهنده گونیامتر

گونیامترها معمولا از جنس پلاستیک بی رنگ یا شفاف و یا از جنس فلز ساخته میشوند. دو بازو بر روی گونیامتر قرار دارد که یکی از آنها برای قرارگیری بر روی بدن به صورت ثابت و دیگری برای اندازه گیری میزان زاویه میباشد. مرکز گونیامتر بر روی مفصل قرار میگیرد و بازوها کار اندازه گیری را انجام میدهند.

انواع گونیامتر

گونیامترها از نظر جنس و اندازه با هم متفاوت هستند و همانطور که گفته شد، در دو جنس پلاستیکی و فلزی تولید میگردند. گونیامترهای پلاستیکی شفاف اند و دقت بیشتری در اندازهگیری دارند؛ همچنین در قیمت های پایین تری نسبت به مدلهای فلزی عرضه میشوند. اما گونیامترهای فلزی با وجود مقاومت بالا در برابر آسیب های احتمالی، هم قیمت های بالایی دارند و هم برای بعضی از کاربران دقت مورد نظر را فراهم نمیکنند.

گونیامترها در اندازه های 9، 15، 20 و 30 سانتیمتر طراحی میشوند که کاربر بر اساس نوع استفاده خود از آنها، سایز مناسب را انتخاب میکند. به طور مثال مدل 9 سانتیمتری برای بررسی مفاصل انگشتان بوده و به نام گونیامتر انگشتی معروف است. اندازه های بلندتر نیز برای مفاصل آرنج، شانه، زانو و... استفاده میشوند.

گونیامتر های ذرهبین دار: نوع دیگری از گونیامتر ها هستند که دارای دو میله و یک بخش چرخان میباشند. در بخش چرخان گونیامتر نقاله ای قرار گرفته است. ذره بین به کار رفته در دستگاه زاویه ی دقیق اندازه گیری شده را نشان میدهد و این باعث میشود که شما به جای نگاه کردن به تعداد انبوهی از اعداد، یک عدد را به طور دقیق مشاهده کنید و خطای کارتان را کاهش دهید.

این گونیامترها به گونیامتر متغیر نیز معروف هستند چراکه میتوانید به راحتی با باز و بسته کردن ملیه های آن اندازه بازوهای آنرا تغییر داده و برای اهداف متفاوت استفاده کرد.

گونیامتر بیمارستانی نوزاد: از این نوع گونیامتر برای بررسی میزان حرکت گردن نوزاد استفاده میشود. این گونیامتر به وسیله دو پایه بر روی تخت نوزاد به صورت ایستاده قرار میگیرد. سپس پزشک میتواند سر نوزاد را به راحتی گردانده و میزان حرکت گردن او را محاسبه کند.

گونیامتر دیجیتال: در این نوع گونیامتر به جای نقاله در مرکز دستگاه، از یک بخش اندازه گیری دیجیتالی استفاده شده که درجه اندازه گیری را به طور دقیق نمایش میدهد. این مدل هم میتواند خطای اندازه گیری را کاهش دهد اما ممکن است با تمام شدن باتری دچار مشکل شوید.

الکتروگونیامتر: نوع دیگری از گونیامترها که به الکتروگونیامتر موسوم هستند، از یک یا دو سنسور تشکیل شده اند که بر روی پوست نصب میشوند و قسمت دیگر دستگاه رابطی است که سنسورها را به بخش پردازشگر وصل میکند. بخش پردازشگر میزان خم شدن سنسورها تسخیص داده و به درجه ثبت میکند.

از این نوع گونیامترها برای بررسی های تخصصی تر و یا تحت نظر گرفتن میزان حرکت مفصل ها در حین فعالیت های روزمره استفاده میشود. جالب است بدانید که از این نوع گونیامترها برای معاینه میزان حرکت مفصل پا یا دست حیواناتی مانند اسب استفاده میشود که میتوانند اطلاعات دقیق و خوبی را در اختیار دامپزشک قرار دهند.

کاربرد گونیامتر

استفاده از گونیامتر بسیار آسان است اما با اینحال نکاتی در اندازهگیری با آن وجود دارد که به پزشکان و افرادی که مسئول دوره های توانبخشی هستند، آموزش داده میشود. به طور کلی از گونیامتر برای بررسی میزان حرکت مفصل های انگشتان، مچ دست، شانه، گردن، آرنج، لگن، زانو، مچ پا و میزان چرخش و خم شدن کمر استفاده میکنند.

از گونیامتر برای بررسی روند درمانی بیمار استفاده میشود به اینصورت که پزشک قبل و بعد از تجویز دارو یا روش درمانی مشخصی، میزان حرکت مفصل آسیب دیده را بررسی کرده و با مشاهده و ثبت تغییرات میزان حرکت، کارآمد بودن روش درمانی را بررسی میکنند.

در زمینه های غیرپزشکی نیز از گونیامتر استفاده میشود. به طور مثال در طراحی و نقاشی برای رسم خطوط و نقش های منظم و همچنین در بررسی ساختار کریستالی بعضی از مادهها میتوان با گونیامتر جزئیات دقیقی را محاسبه کرد.

انکلاینومتر (inclinometer)

وسایلی شبیه به گونیامتر ها برای اندازه گیری دامنه حرکت مفاصل وجود دارند که به انکلاینومتر معروف هستند. همانطور که قبلا هم گفتیم دو بازوی گونیامتر را باید بر روی اندام های حرکتی و مرکز آن را بر روی مفصل قرار داد اما برای استفاده از انکلاینومتر تنها کافی است آن را بر روی یکی از اندام های حرکتی قرار دهیم.

این فرایند در استفاده از انکلاینومتر باعث شده تا هم دقت بیشتری در اندازه گیری فراهم شود و هم استفاده از این دستگاه راحت تر باشد.

گونیامتر های لیزری

گونیامترهای لیزری تلفیقی از گونیامتر و انکلاینومتر هستند. این گونیامترها به صورت دیجیتالی عمل کرده و با قرار گرفتن بر روی اندام مورد نظر میتوانند میزان دامنه حرکت مفصل را اندازه گیری کنند. ویژگی منحصر به فرد این گونیامترها وجود خطوط لیزری است که با روشن کردن دستگاه بر روی اندام ظاهر میشوند و در کنار عملکرد انکلاینومتری خود، دقت خیلی خوبی را فراهم میکند.

نحوه استفاده از گونیامتر

حالا که با مدل های مختلف گونیامتر آشنا شدیم شاید جالب باشد تا کمی با نحوه استفاده از آنها آشنا بشیم. در ادامه بعضی از روشهای معمول کار با گونیامتر برای مفاصل مچ دست، آرنج، شانه، لگن، زانو و مچ پا را با هم بررسی میکنیم:

اندازه گیری میزان حرکت مچ دست

میزان حرکت مچ دست را از دو جهت بررسی میکنیم.

الف) در روش اول مرکز گونیامتر را بر روی مفصل مچ بگذارید و دو بازوی آن را در راستای انگشتان قرار دهید. اکنون دست و یک بازوی گونیامتر را با هم پایین بیاورید. در این حالت میتوانید میزان فشردگی مفصل را اندازهگیری کنید. سپس مانند قبل، دست و یک بازوی گونیامتر را بالا آورده و میزان کشیدگی مفصل را اندازهگیری کنید.

در این روش میزان متعادل دامنه حرکت در حدود 60 درجه میباشد.

ب) در روش دوم باید مرکز گونیامتر را بر روی سطح بالایی مفصل مچ و بازوهای آنرا در امتداد انگشتان قرار دهید. در این حالت یکبار دست را به سمت چپ و یکبار به سمت راست حرکت داده و هربار با جابجا کردن همزمان بازوی گونیامتر میتوانید میزان کشیدگی یا فشردگی مفصل را در جهات راست و چپ بررسی کنید.

حدودا 30 درجه برای دامنه حرکت در این حالت، میزان مناسب و نشان دهنده سلامت مفصل میباشد.

دامنه حرکت آرنج

برای اندازهگیری دامنه حرکت آرنج ابتدا دستتان را در سمت پهلوی خود بالا آورده و عمود بر بدن نگهدارید. اکنون مرکز گونیامتر را بر روی مفصل آرنج قرار داده و بازوهای گونیامتر را در راستای دست به سمت خارج بدن قرار دهید. حالا دست خود را به سمت داخل خم کنید. در این موقعیت بازوی متحرک گونیامتر را حرکت داده تا مماس بر دستتان که خم کرده اید قرار بگیرد. هم اکنون میتوانید میزان دامنه حرکت را اندازهگیری کنید.

دامنه حرکت 150 درجه در این حالت آرنج نشانگر سلامت بودن مفصل است.

اما روش راحت تری برای اندازه گیری میزان دامنه حرکت آرنج وجود دارد. در این روش بهتر است بیمار بر روی تخت دراز کشیده و یا اینکه دست خود را روی یک سطح صاف قرار دهد. سپس پزشک مرکز گونیامتر را بر روی بخش کناری مفصل قرار میدهد و از بیمار میخواهد تا دست خود را خم کند. در این روش نیز، میزان مناسب دامنه حرکت در حدود 150 الی 160 درجه میباشد.

دامنه حرکت مفصل شانه

دامنه حرکت مفصل شانه را نیز میتوان از دو روش مورد بررسی قرار داد.

الف) در روش اول باید مرکز گونیامتر را بر روی بخش خارجی شانه و بازوها را در راستای دست قرار دهید. اکنون دست خود را تا جاییکه احساس ناراحتی نمیکنید بالا بیاورید و اندازه گیری را انجام دهید. در این حالت میزان متوسط چرخش شانه باید در حدود 170 درجه باشد. هرچند این میزان میتواند در بعضی افراد به 180 درجه برسد.

ب) در روش دوم، گونیامتر را دقیقا در همان موقعیت روش قبلی قرار دهید اما دست خود را به سمت عقب متمایل کنید و اندازهگیری را شروع کنید. میزان متوسط چرخش مفصل شانه در این روش 50 درجه است اما مانند قبل این میزان میتواند به 60 یا 70 درجه برسد.

دامنه حرکت لگن

دامنه حرکت لگن را در دو حالت بررسی میکنند. حالت اول میزان فشردگی و حالت دوم میزان کشیدگی مفصل لگن را مشخص میکند.

حالت اول: در این حالت همزمان با اینکه فرد روی کمر خود دراز کشیده است، پزشک مرکز گونیامتر را روی مفصل لگن از کنار بدن قرار میدهد. سپس فرد تا جاییکه میتواند پای خود را بالا آورده و پزشک همزمان و هم راستا با پای بیمار بازوی متحرک گونیامتر را حرکت میدهد.

دامنه حرکت مفصل لگن در این حالت میتواند تا 135 درجه محاسبه شود اما به طور متوسط برای افراد معمولی این مقدار 100 درجه است.

حالت دوم: در این حالت بیمار باید بر روی شکم دراز بکشد به طوریکه پاها از تخت بیرون قرار بگیرند و روی تخت نباشند. اکنون بیمار یکی از پاهای خود را کمی بالا آورده تا هم راستای بدن قرار بگیرد. در این لحظه پزشک مرکز گونیامتر را بر روی مفصل قرار داده و همزمان با حرکت پای بیمار، بازوی متحرک گونیامتر را حرکت میدهد.

در این حالت نیز، میزان دامنه حرکت مفصل به طور متوسط 20 درجه میباشد که این عدد در بعضی افراد میتواند به 45 درجه نیز برسد.

دامنه حرکت زانو

در اندازه گیری دامنه حرکت زانو، بیمار باید بر روی سطح صافی مانند تخت معاینه دراز کشیده و دست های خود را کنار بدن قرار دهد. سپس پزشک مرکز گونیامتر را از کنار بدن بر روی مفصل زانو قرار میدهد. اکنون بیمار پای خود را از عقب به بالا حرکت داده و پزشک میزان دامنه حرکت را بررسی میکند.

میزان کشیدگی مفصل زانو میتواند در بعضی از افراد تا 180 درجه باشد. اما به طور متوسط برای افراد سالم حدودا 150 درجه، میزان ایدهآلی است.

دامنه حرکت مفصل مچ پا

معمولا پزشک برای اندازه گیری دامنه حرکت مچ پا از بیمار میخواهد تا بر روی تخت معاینه دراز بکشد و پاها و دستان خود را به حالت عادی روی تخت قرار دهد. اکنون پزشک مرکز گونیامتر را بر روی قوزک پا قرار میدهد و از بیمار میخواهد که ابتدا پای خود را به سمت بالا یا داخل و سپس به سمت پایین یا خارج بدن حرکت دهد.

در هرکدام از این حالت ها میزان دامنه حرکت مچ پا اندازه گیری میشود و میزان ایدهآل آن در حالتی که فرد پای خود را به سمت بالا میاورد، بین 40 تا 50 درجه و در حالتی که فرد پای خود را به سمت پایین حرکت میدهد، میزان متوسط برابر 20 درجه است.

توجه داشته باشید که تمام این اندازه گیری ها برای حرکت غیر فعال مفاصل هستند و اندازه های ذکر شده برای این نوع حرکت هستند. اما در رابطه با میزان حرکت فعال مفاصل، مقادیر و اندازه های ذکر شده باید تحت نظر پزشک یا مسئول توانبخشی مشخص شوند.

منابع:

maywehelp.org

verywellhealth.com

sciencedirect.com

wikihow.com

برای مشاهده انواع گونیامترها در درمان کالا به لینک زیر مراجعه کنید:

گونیامتر|فروشگاه اینترنتی درمان کالا